Corona en arm en rijk

door Dick Couvée

Langzaam dalen per saldo de cijfers van het aantal mensen onder ons, dat is geraakt door corona. Het aantal doden, het aantal mensen, dat in intensive care verblijft, het aantal mensen in de ziekenhuizen. Een van de apps op mijn telefoon, ik weet niet welke, meldt mij dagelijks de cijfers daaromtrent van het RIVM. De eerste coronagolf lijkt voorbij. Nederland wordt weer stapsgewijs op gang gebracht. Terug naar zoveel mogelijk naar “normaal”. Alsof “normaal” altijd iets wenselijks zou zijn. Wat ik ten zeerste betwijfel. Sociaal gaat dat wel zo’n beetje. Voorlopig in ieder geval nog anderhalve meter afstand van elkaar en alles dat dat met zich meebrengt. Maar economisch? Heel langzaam wordt iets duidelijk van de grote schok, die onze samenlevingen in economische zin van de pandemie gaan merken. De EU, nationale overheden, bezinnen zich op steunpakketten en bijhorende voorwaarden. Bedrijven en instellingen schatten hun verliezen in en doen breed een beroep op overheidssteun.

De grote vraag is wat de gevolgen van de coronacrisis zullen zijn. En vooral hoe overheden daarop gaan inspelen en wat dat betekent voor alle mensen die deel uitmaken van onze samenlevingen. Historicus Bas van Bavel en ecoloog Martin Scheffer onderzochten de grote schokken in de geschiedenis van onze samenlevingen als gevolg van oorlogen en crises. Volgens hun onderzoek zal de coronacrisis de sociaaleconomische ongelijkheid vergroten, net zoals die eerdere crisis deed, de financiële crisis van 2008. Bij veel mensen bestaat nog altijd het idee, dat grote schokken in onze samenlevingen de ongelijkheid tussen mensen verkleinen, dat ze nivellerend werken. Dat klopt niet zeggen Van Bavel en Scheffer. Tenzij overheden adequaat ingrijpen. Er is juist grote kans, dat de coronacrisis de verschillen tussen arm en rijk alleen nog maar verder zal vergroten. En de toch al zeer gespannen verhoudingen in onze samenlevingen alleen nog maar verder onder druk zal zetten. Van Bavel zegt in een kerncitaat: “Die inrichting van de samenleving zorgde ervoor, dat de gevolgen van de eerste naoorlogse schok: de oliecrisis van de jaren zeventig, gelijkelijk werd verdeeld. Er kwam inflatie en massale werkloosheid, maar de ongelijkheid nam niet enorm toe. Wel werd toen de weg vrijgemaakt voor aanpassing van de regels. Er brak, mede als antwoord op de crisis van de jaren zeventig, een tijdperk aan van deregulering en privatisering, de macht van de vakbonden brokkelde af, de vrije markt werd heilig”. De verandering van de spelregels maakte, dat de financiële crisis van 2008 juist een heel ander effect kreeg. Nu geen verdeling van de klap, maar vergroting van de verschillen.Het antwoord op de crisis was: het financieel systeem intact houden, banken redden, bedrijven steunen, en dat met het aanwenden van grote hoeveelheden belastinggeld. Volgens Van Bavel.

Gaan we zo’n aanpak nu weer krijgen? Ik hoop hartgrondig van niet. Ik hoop, dat overheden inzien en weten, het financieel systeem nooit een doel kan zijn op zichzelf¹. Maar altijd een middel. Een middel om overheden en bedrijven in staat te stellen de mensen, de gewone mensen in hun samenlevingen, die uiteindelijk de hele zaak dragen, ook door het doen van de rotklussen van de samenleving, te helpen te komen tot iets van een menswaardig bestaan. Om hen gaat het en om niks anders. Altijd en overal en bij alles dus een maatschappelijk en sociaal doel, geen economisch. En al helemaal niet een speeltje voor de “happy few” ten eigen bate.

Eerlijk gezegd, ik houd mijn hart vast. Voor wat overheden, ook de Nederlandse, nu gaan doen. En ben er niet gerust op. Maar vooral ook voor wat er gaande is voor de mensen die werken in de zogenaamde “flexibele ring” en de schermzones van de economie. Het was stil in de Pauluskerk de afgelopen weken. Door corona, dat is duidelijk. Of is het de stilte voor de storm? Wat gebeurt er op dit moment met de talloze arbeidsmigranten, met de mensen, die hier het rot- en slavenwerk moeten doen uit Midden- en Oost-Europa, wat gebeurt met de mensen, die werken op flex- en nulurencontracten, wat gebeurt er met de ongedocumenteerden, die ergens in de schemerzone van de economie betaald werk verrichtten en nu zonder zitten? Kunnen zij nog hun levensonderhoud, hun huisvesting betalen? De eerste tekenen zijn daar: het aantal mensen dat zich bij de Pauluskerk meldt voor een briefadres (zonder ten minste dat geen inkomen en geen huisvesting) groeit de laatste weken fors. Er is meer dan werk aan de winkel, ook voor de Pauluskerk. We zullen ons uiterste best doen wie een beroep op ons doet te helpen, voor een briefadres of anderszins: voedselhulp, onderdak, medische zorg. Zaak is het voor de Pauluskerk en voor anderen ook zo snel mogelijk zicht te krijgen op wie de mensen zijn, na corona, die het op eigen kracht niet redden en op wat zij nodig hebben.

¹ Zie op dat punt ook: “Ontspoord Kapitalisme”, het nieuwe boek van Bert de Vries, destijds voorman van het CDA en Minister van Sociale Zaken.