Zorgplicht. Naar een “warme” winterregeling

(door: Dick Couvée)

Kort geleden is de Pauluskerk begonnen extra slaapmogelijkheid te bieden voor de mensen die ‘s nachts op straat moeten zijn tijdens de koude nachten in deze winterperiode. Op het kerkplein bieden we mensen tussen elf uur ‘s avonds en half acht ‘s ochtends een slaapplek: warm, geen wind en regen, eten en drinken, matje of stoel, en een douchemogelijkheid. Heel sober, dus, maar in ieder geval beter dan in de kou op straat. Tijdens de eerste nachten dat we open waren maakten tussen de 30 en 40 mensen daarvan gebruik. Mensen die vaak dood en doodmoe waren en dankbaar voor de mogelijkheid en voor een beetje zorg en aandacht voor hen.

We voeren ook actie. Mee aanleiding voor onze nachtelijke openstelling is de zogenaamde winterregeling. Die winterregeling is een gezamenlijk instrument van de vier grote gemeenten. Daarmee bieden zij in de winterperiode opvang bieden aan iedereen die op straat is op die momenten, dat het ‘s nachts koud is. Koud = het vriest. Lees: minder dan nul graden. Via een ingewikkelde berekening wordt keurig ambtelijk bepaald wat “minder dan nul” is. Men houdt rekening met temperatuur, maar ook met gevoelstemperatuur, wind en regen etc. In gezamenlijkheid besluit men in het licht van de weersvoorspellingen de winterregeling al of niet van kracht te laten zijn en dan in alle vier steden tegelijk. Is de winterregeling van kracht dan gelden de normale regels van toelating voor opvang niet: iedereen op straat heeft toegang, ook de mensen uit Midden- en Oost-Europa bijvoorbeeld. Zij hebben normaal geen recht op opvang.

De winterregeling is op zichzelf een groot goed. Een voorbeeld van overheden die hun zorgplicht serieus nemen voor mensen die kwetsbaar zijn. Alleen de opzet en uitvoering ervan zijn ons al jaren een doorn in het oog. Om drie redenen. Het is dit seizoen al een paar maal voorgekomen, dat het wel degelijk vroor en de winterregeling niet van kracht was. Dat kan dus niet. Natuurlijk is het weer voorspellen lastig, maar dan nog. Bovendien heeft de regeling een “aan-uit”-karakter. Is het onder nul, dan “aan”. Boven nul, dan “uit”. Tot wel 10 keer per winterseizoen aan-uit. Dat is nogal verwarrend voor de mensen die op straat zijn, met wie het om die reden toch al lastig communiceren is. Het is ook lastig voor de hulpinstellingen en hun medewerkers. Iedere keer moeten (extra) mensen opdraven en vervolgens weer niet. Maar het belangrijkste is wel dit. Ik weet niet hoe het jullie vergaat, maar ik denk heel vaak in de winterperiode ook bij temperaturen boven nul, jeetje, wat ben ik blij, dat ik vannacht niet op straat hoef te zijn. Stel je voor, dat je nu op straat bent!

Om al die redenen pleiten we vanuit de Pauluskerk al jaren voor een andere winterregeling. “Warm”. In plaats van “koud”. Gewoon met elkaar afspraken: het is koud van 1 november tot en met 31 maart, dus open met de deuren. Als je de capaciteit aan bedden in de huidige aan-uit-opzet beschikbaar kunt houden – het gaat om zo’n 200 extra plaatsen in Rotterdam –, dan kan dat ook van november tot maart. Dat doe je gewoon voor de mensen die kwetsbaar zijn en op straat. Erg ingewikkeld kan dat niet zijn. De hulporganisaties zijn van harte bereid om er aan mee te werken, volgens mij.
Volgens de Grondwet heeft de overheid een zorgplicht voor haar burgers, op allerlei terrein, de zogenaamde “voorwerpen van zorg”. Bijvoorbeeld de zorg voor de bestaanszekerheid, de sociale zekerheid en de volksgezondheid van mensen. Steeds meer wordt die zorgplicht een papieren tijger. Alle maatschappelijke protest ten spijt. De Nationale Ombudsman voert een campagne op zijn website onder de titel “Omdat de overheid er voor de burger is” en ”Omdat er geen mensen buiten de boort mogen vallen”. De rechter moet er zelfs aan te pas komen en er is een heel Urgenda-proces voor nodig om de overheid te herinneren aan wat haar basistaak is, volgens de Hoge Raad: “Op de Staat rust op grond van artikel 2 EVRM (Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens) de positieve verplichting om het leven van burgers binnen zijn rechtsmacht te beschermen (….)”. De plicht tot zorg door de overheid wordt vandaag de dag steeds verder uitgekleed met allerhande economische en financiële argumenten en verkocht onder het mom van zelfredzaamheid en participatie. Een grote groep mensen is helemaal niet zelfredzaam en participatie kent duidelijk grenzen. Het wordt hoog tijd, dat we met elkaar op alle mogelijke manieren “onze” overheid duidelijk maken waartoe zij op aarde is. Overheid: zorg ! Daartoe zijt gij op aarde. Dat is uw (grond)wettelijke en ook internationaal verankerde plicht. Onverkort. En dan al helemaal voor de mensen die op straat zijn. Om te beginnen een zorgzame, “warme” winterregeling dus en een beetje voortvarend graag.